Site Haritası
Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi5
Bugün Toplam415
Toplam Ziyaret3020624
Eğitim ve Ögretim Eğitim ve Ögretim

EBU'L-İZZ

EBU'L-İzz

Diyarbakır - Cizre doğumlu dahi bir mühendis. Cizreli olduğu için kitabının girişinde ismi Ebu'l İzz (Aziz) ile birlikte el-Cezeri olarak geçer (Bedi-uz zaman Ebu’l-Aziz İsmail bin el-Rezzaz el-Cezeri). Bundan 800 yıl önce yaşadı. Ondan söz eden ilk kişi Araştırmacı-yazar İbrahim Hakkı Konyalı efendidir. Daha sonra sibernetik (otomasyon)  konusunda yazıları ile tanınan Dr. Toygar Akman Ebul-İz hakkında Bilim ve Teknik dergisinde iki ayrı yazı yazmıştır.

Batılılar bizim kaynaklarımızı kullanarak Ebul-İz i bizden önce keşfetmiş ve Ebul-İz e ait otomatik makinaların modellerini yaparak üniversitelerinde sergilemişlerdir. Alman Profesör Wideman tarafından yapılmış olan Ebul-İz e ait birkaç otomatik makine bugün hala ERLAGEN üniversitesinde sergilenmeye devam etmektedir.

Dubai-İbn-i Battuta sergi sarayında bulunan yanda resmi verilen saatlı filin işleyişi  izleyenleri hayran bıraktırmaktadır. Bu saatin işleyişini gösteren VİDEO meşhur seyyah İbn-i Battuta nın anlatımı ile sunulmaktadır.

Ebul-İz in günümüze kadar ulaşan eseri
“Kitab-ül Camii Beyn-el ilmi vel-amel En Nafi-i fi Eş Sınaa'til hiyel” in hikayesini Ebul İz kitabının girişinde şöyle anlatmaktadır.

“Bir gün yaptığım makinaları sunmak için sultanın   huzuruna  çıkmıştım. Yaptığım makinaları inceleyen sultan bana şöyle dedi. “Eşsiz makinalar yapmışsın. Bu kadar zahmetle inşa ettiğin bu araçlar kaybolup gitmesin. İcat ettiğin bu şeyleri resimleri ile birlikte benim için bir kitapta toplamanı istiyorum” dedi. Kabul ettim. Zaten başka seçeneğim yoktu.

Yukarıdaki anekdotu aktarmamın nedeni, ilim adamlarının arkasında onları teşvik ve himaye eden bir iktidar sahibinin olmasının önemini belirtmektir. Eger bu sultanın (Diyarbekir sultanı El-salih Nasuriddin Ebu'l-feth Mahmut bin Muhammed bin Karaarslan bin Davut ibn-i Sukman bin Artuk) yönlendirmesi olmasa medeniyetimizin bu iftihar kaynağı bugün asla bilinemezdi.

Ebu'l İzz Kitabındaki mekanizmaları 6 kategoriye ayırmış ve toplam 50 aygıtın çalışma sistemini anlatmıştır. Kitapta  verilen resimleri ise bizzat kendisi çizmiştir.

Kitabın aslı Topkapı sarayı III Ahmet Kütüphanesinde muhafaza edilmektedir. Yanda size Kültür Bakanlığı tarafından yapılmış tıpkı basımındaki giriş sayfasını veriyorum. Giriş sayfasının üstüne tıklayarak kitaba ulaşabilirsiniz. Çıkan kapak görüntüsünün sol alt veya sol üst köşesine tıklayarak 365 sayfalık kitabın tüm sayfalarını resimleri ile birlikte incelemeniz mümkün olur.

Kitap Arapça yazılmış olup  kültür bakanlığınca kurulan bir heyet tarafından tercümesi yapılarak Türk Tarih Kurumu Yayınları arasında 9751614473 numara ile basılmış bulunmaktadır. Meraklıları bu kitabı temin edebilirler.

Şimdi size bu dahi mühendisin yaptıklarından bahsetmek istiyorum.
Tarihte bilinen ilk krank-şaft mekanizması, bugün kullanılana yakın dişliler, çift etkili hidrolik silindir, şamandra,valf ve sübap, ilk defa Ebu’l-İz tarafından düşünülmüş ve kullanılmıştır.

Ebu’l-İz i bugün kendisine hayran bıraktıran icatları  esas olarak otomasyona dayanıyordu.  Bugün elektrik motorları, servo motorlar, pünematik/hidrolik silindirler, sinyal kabloları, sensörler, switchler , PLC programları kullanılarak yapılamakta olan otomasyon işlerini Ebu'l-İz 800 yıl önce sadece su, hava ve hayvan gücü kullanarak gerçekleştirmiş ve birçok robot , otomatik hareket eden mekanizmalar, su saati vs. tasarlamıştır.

Yakın tarihe kadar Krank şaft mekanizmasının (Dairesel hareketi çizgisel git-gel hareketine çeviren mekanizma) mucidi Leonardo-da Vinci olarak bilinirdi. Ancak Lenardo Da Vinci den yakaşık 300 yıl önce yaşamış olan Ebu’l-iz in tasarımlarında krank şaft mekanizmasını tamamen bugünkü şekli ile kullanmış olduğu ortaya çıkınca batılılar bu yanlış bilgiyi düzeltmişlerdir.

Ebu’l-İz in tasarladığı robot ve aparatlardan birkaç tanesini sıralayalım.

  • Yardımsız abdest alınması için su döken robot
  • Şerbet sunan saki
  • Su saati
  • Tef, lir gibi müzik aletlerini çalan robotlardan oluşan topluluk
  • Emme basma prensibine göre çalışan pompalar

 

 Saatli Fil
İşleyişini izlemek için resmin üzerine tıklayınız

 Kitab-ül Camii Beyn-el ilmi vel-amel
En Nafi-i fi Sınaat-il hiyel

 ŞERBET SUNAN SAKİ


ABDEST ALDIRMA ROBOTU

 EMME BASMA SU POMPASI
Bu noktada size Ebu'l İzin çift etkili hidrolik silindirlerle çalışan su pompasını açıklamak istiyorum. Altta resmi verilen bu mekanizmada mühendislik tarihinde ilk olarak çift etkili silindirler, dişliler, sübaplar ve krank mekanizması kullanılmıştır. (Not: Resim üstündeki türkçe açıklamalar tarafımdan sonradan ilave edildi)  

Bu mekanizmada enerji kaynağı olarak ırmakta akan su kullanılmıştır. Akıntının çevirdiği kanatların bağlı olduğu milin merkezindeki ana tahrik dişlisi, krank dişlisini çevirmekte, krank dişlisi üzerinde bulunan merkezden kaçık durumdaki pim krank kolunun slotunda aşağı yukarı hareket ederken krank kolunun dışına takılı kayar mesnetler vasıtası ile piston çubuğu (rod) sürekli yere paralel kalacak şekilde sağa-sola hareket etmektedir. 

Krank kolu sola doğru salınım yaparken sağdaki çift etkili hidrolik silindirin üstündeki basma sübabı kapanırken altındaki emme sübabı açılmakta, ve bu hareketlerle eş zamanlı olarak soldaki silindirin üstündeki basma sübabı açılırken atındaki emme sübabı kapanmaktadır. Böylece krank kolunun sola salınımı esnasında sağdaki silindir ırmaktan doldurulmuş çift taraflı bir havuzdan emme yaparken soldaki silindir su ihtiyacı olan yüksekteki bir noktaya basma yapmaktadır. Krank kolu sağa salınım yaparken bu işler tersine çalışmakta ve böylece ırmaktan alınan suyun
20 zira (yaklaşık 15 metre) yüksekliğindeki bir yere pompalanması işi kesintisiz şekilde gerçekleşmektedir.

Burada dikkatinizi çekmek istediğim nokta sadece bu mekanizmaların ilk defa düşünülmüş olması değil, aynı zamanda bu mekanizmaların çalıştırılmış ve işlevlerini başarmış mekanizmalar olmasıdır. Bugün kullanılan hidrolik silindirlerin kovanları honlanmakta, piston çevresine üç, beş sıra sızdırmazlık elemanları koyulmakta, sübaplar çok özel alaşımlı malzemelerden yapılmakta ve yüksek hassasiyetlerde işlenerek sızdırmazlıkları sağlanmaktadır. Bundan 800 yıl önce bu saydığım teknolojier olmadan da sistemin işlevselliğinin sağlanmış olması oldukça dikkat çekicidir.

Bu pompanın Solid Works programında modelini yaparak EXE dosyası olarak verdim. Mekanizmayı incelemek için TIKLAYINIZ

  EMME BASMA TULUMBA

EBU'L-İZ ile ilgili linkler

http://davinciautomata.wordpress.com/category/al-jazari/

http://pkukmweb.ukm.my/news/index.php/en/component/content/article/359-al-jazari-the-islamic-engineer-investor-built-mans-earliest-water-supply-system.html

http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%203.htm

http://www.ebuliz.com/el-cezeri-kimdir/

http://www.muslim-heritage.com/